Speurtocht naar de perfecte ouderwetse voetzoeker

Groot vuurwerk is een ellendig ding: pleidooi voor de herinvoering van een eeuwenoud ritueel juweeltje

Multatuli, beroemd geworden met zijn boek Max Havelaar, schreef in 1878 een lofzang op de ware traditionele voetzoeker in zijn roman De geschiedenis van Woutertje Pieterse (klik hier, blz. 334):

‘De voetzoeker - hoeden af, lezer! - geeft den drommel van zoo'n bekrompen loops-opvatting. Hy heeft karakter, en volgt z'n eigen senie... zou juffrouw Pieterse zeggen. Hy leeft, en kiest z'n weg. Hy spuwt vuur, en deinst voor 't recul van z'n eigen strydlust. Hy kampt om 't verloren terrein te herwinnen, en wisselt van zwaartepunt, en wendt z'n grilligen loop, en kronkelt als 'n vliegende lintwurm.’

‘Hy schryft z'n naam in gloeiende krullen, en vecht tegen den luchtdruk, en sliert al duiklend voort, en braakt arabesken. En waar-i was, keert-i weer, als iemand die nog wat te zeggen heeft. En waar-i niet was, komt-i aanrollen, blazend, blakend, brandend, schroeiend, sissend, schetterend... altyd verrassend door nieuw-uitgedachte huppeling, altyd verschrikkend door vreemdluimigen sprong, altyd boodschapper van 't onverwachte, maar altyd de drager ook van 'n herhaalde opwekking tot gillend plezier.’

Wie anders kan de schoonheid van een klein vermakelijk stukje verdwenen cultus kunstvuurwerk mooier en beter beschrijven dan Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli?

Multatuli was niet alleen een liefhebber van vuurwerk, maar vooral ook voorvechter van het recht zèlf vuurwerk te mogen afsteken. Hij schreef: 'Veracht me niet te zeer, lezer, als ik u betuig dat de ware vreugd die er uit vuurwerk te halen is, in 't afsteken - zèlf afsteken! - van zevenklappers en voetzoekers bestaat. Een ‘groot vuurwerk’ is 'n ellendig ding, 'n menschonteerende foppery. Eigenlyk 'n schimp,'n beleediging, 'n laesio dignitatis generis humani!' (= een aantasting van de waardigheid van het menselijk ras!)
Het is maar dat u het weet.

De jonge mensen kennen vanwege hun leeftijd anno 2015 de karaktereigenschappen van de echte originele voetzoeker niet. Je moet daarvoor minstens de leeftijd van 55 jaar hebben bereikt èn de ervaring zelf hebben opgedaan.
Het vuurwerk vond zijn oorsprong waarschijnlijk omstreeks de 13^e eeuw in China en in de 15^e eeuw was het vuurwerk via Zuid-Europa alom bekend. In China in het jaar 1264 wordt een stuk vuurwerk met een raket-aandrijving als de 'grond-rat' beschreven. Een slingerende sissende voetzoeker die schrik aanjaagt bij de keizerin-weduwe Gung Sheng en ter ere wier zoon een feest had gehouden, keizer Lizong (1224-1264). 
In Europa was de Engelse Franciscaner monnik Roger Bacon de eerste Europeaan die gedetailleerd de fabricage van zwart buskruit beschreef in het jaar 1242.

Om de voetzoeker vervolgens eeuwenlang plezier te doen geven aan de straatjongens in Europa, de vroege vuurwerkconsument, vooral ook om destijds de persoon van het andere geslacht te plagen en ze op stang te jagen. 
In de annalen van een Hollandse gemeente in 1697 is te lezen: 'De klakke-bossen, voetzoekers en natte-zissen der baldaadige jongens hebben wonderlyke verzengingen onder de Rokken gedaan' (Doedyns, Merc. 1, 164).
Of deze: 'Op 4 oktober 1702 te Den Haag werden 'ter Kamere der Burgermeesteren' vormen van bekende baldadigheid en straatschenderij met vuurwerk aldus omschreven en strafbaar gesteld: 'Het gooien van klakkebussen onder de rokken van een troepje keuvelende vrouwen!' En in Amsterdam: Myne Heeren van den Geregte der Stad Amsterdam bevinden, dat … veele Luyden … zo by dag, als by nagt, en ontyden, zig niet ontsien, binnen dese Stad, Met Vuurpylen, Voetsoekers, Klapbossen, en andere Vuurwerken te schieten en te werpen, niet zonder groot gevaar, Handv. v. Amst. 861 a [jaar 1726]
Sodeju!

Foto: Nederlands Vuurwerk Museum

Voor de goede orde: niemand keurt misbruik van vuurwerk goed, maar onnodige strenge verboden hebben in het verleden tot een toename van illegaal en verkeerd vuurwerkgebruik geleid.
Dat vrouwen ook de beest kunnen uithangen, bewijst actrice Eva Longoria van Desperate Housewives. Zij heeft nog steeds nachtmerries over de tijd dat ze haar ouderlijk huis in vuur en vlam zette met horizontaal afgeschoten vuurpijlen tijdens  Kerst in het kurkdroge Texas (klik hier). Maar in Nederland kunnen de dames er ook wat van (klik hier) en vooral in Rusland gaan ze nog een stapje verder (klik hier). 

In de vertaling wordt een knallend rotje en een voetzoeker vaak synoniem gebruikt, maar dat is volkomen onterecht. Het rotje knalt slechts en de voetzoeker knalt alleen aan het eind van zijn functioneel gedrag, mits de knalsas is aangebracht. Dat is of was niet altijd het geval. In de tijd van Multatuli bestond het woord 'rotje' nog niet.

Om het nog ingewikkelder te maken, volgens Van Dale's  Etymologisch woordenboek is het woord 'rotje' sinds 1871 een verkleiningsvorm van 'rot', dat weer is afgeleid van het woord 'rat'. Dit vanwege de kleine afmeting en de snelle beweging, gelijkend op die van een levende rat. Het verhaal wil dat ratten door kwajongens met teer, zwavel en stro beplakt in brand werden gestoken, hetgeen de nodige opschudding veroorzaakte wanneer ze werden losgelaten: men schrok zich rot. De beestjes overleefden trouwens meestal het hachelijke avontuur door in het water te springen.

Maar onze rotjes plegen niet te bewegen, en het lijkt erop dat het woord rotje toch weer werd verward met de wel voortbewegende voetzoeker. Of was de vroegere benaming synoniem met de voetzoeker, en betekent rotje eigenlijk de bewegende voetzoeker. In ieder geval was de voetzoeker veel populairder dan de knal alleen van het tegenwoordig rotje.

In het begin van de jaren ’70 van de vorige eeuw was de kleinburgerlijke protestantse bemoeizucht van de Noord-Europese landen zo groot, dat het leuke vuurwerk uiteindelijk verboden werd vanwege het onvoorspelbare karakter. Deels lag daaraan ten grondslag dat men de knallading van buskruit in de loop van de tijd had veranderd in het veel harder knallende en krachtiger aluminiumhoudend (foto)flitskruit.

Met name de bemoeizucht van het schijnheilige TNO was heel groot, en waarvan de medewerkers zelf geen zuiver geweten en verleden hebben. Medewerker Rutger Webb heeft tijdenlang een illegale vuurwerkclub geleid (Fort de Hel) waar tal van ernstige ongelukken gebeurden - waaronder een dodelijke. 

Webb heeft de pyrotechniek een slechte naam bezorgd. Dat dodelijke ongeluk was hoogstwaarschijnlijk aan het gevaarlijk instabiele natriumchloraat te wijten dat absoluut niet mag worden gebruikt, en dat uit een van de zendingen kwam van zijn beste vrind Jan Lenselink de ellendelink - via zijn broer, die de illegalen en die van de munitieverzamelaarsclub van chemicaliën voorzag - en als ex-adjunct destijds het halve legermuseum leegjatte. Er werd nooit gecontroleerd wat er via Defensie naar binnen kwam en er illegaal ook weer verdween. Die route was zo lek als een mandje en er werd gretig misbruik van gemaakt. Webb is nog steeds pseudo wetenschappelijk aan het knoeien met natriumchloraat en rode fosfor (klik hier).

Eigenaardig is dan ook de samenwerking met de onbetrouwbare NFI van ex-directeur De Bruyn en het Corps Controleurs van de Dienst Gevaarlijke Stoffen. Dat geldt ook voor de corrupte ex-politiemannen Fred de Groot - die nu een eigen bedrijfje heeft als vuurwerkadviseur (klik hier), en Joop Couturier. Het zelfreinigende vermogen in de vuurwerkbranche en controlerende organen is bijzonder klein.  Nederland is natuurlijk ook te klein om niet incestueus te zijn
en overal ontstaan maffia-achtige structuren waar extreme winsten worden gemaakt. Wanneer je niet deugt en boter op je hoofd hebt, moet je niet in de zon gaan lopen, is het wijze oude spreekwoord. Hoe komt het toch dat vuurwerk zoveel aantrekkingskracht heeft op randdebielen, zoals ook de vuurwerkramp in Enschede heeft bewezen.

Bij TNO hielden o.a. Webb, Kodde en handelaar Oudendag zich bezig met de belachelijke stalen kooiconstructie voor consumentenvuurwerk, een wederom volkomen mislukt project. TNO heeft een huichelachtig slechte, afhankelijke en subjectieve naam opgebouwd wanneer het om hun pseudowetenschap gaat : wie betaalt die bepaalt. "Wij van WC- eend ..." Cuius enim panem manduco carmina canto, oftewel wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Een bedenkelijke reputatie voor een zogenaamd wetenschappelijk onafhankelijk instituut.

TNO gaat tegenwoordig trouwens autisten testen voor een flutbaan met behulp van cameratoezicht (klik hier). Nu de gemeenten in Nederland het laten afweten bij de extra zorg die autisten nodig hebben, denkt TNO geld te kunnen verdienen aan gehandicapten door ze de hele dag achter een geestdodende bewakingsmonitor te zetten. Nog even en Dr. Mengele zijn fascistoïde experimenten leiden weer tot de gaskraan bij de proefkonijnen met een neurologische geboorteafwijking, wanneer een goede medische zorg en begeleiding door verkeerde bezuinigingen achterwege blijven. Weg met TNO. 

Schuurmans had in zijn professionele enthousiasme de grootste maat voetzoeker afgeladen met 1,8 gram (foto)flitskruit als knallading op basis van perchloraat, aluminium, bariumnitraat en zwavel. Flitskruit werd in rotjes in Nederland in dezelfde periode verboden, voor andere landen gold meestal een maximum toegestane knallading van 50 milligram - maar dan op basis van alleen perchloraat en aluminium.

De grilligheid van de bewegingen was nou juist zo leuk en aantrekkelijk aan het vuurwerk. Het onvoorspelbare zorgde altijd voor verrassing, grote pret en hilariteit, en maakte de serpente vlieger bijzonder populair.
In het liberale katholieke Zuid-Europa is de voetzoeker door de ontbrekende hypocriete regelzucht voor de consument min of meer bewaard gebleven, al zijn de eigenschappen niet meer oorspronkelijk. Het pyrotechnische apparaatje dient laag boven de grond langzaam rond te vliegen, hetgeen de afmetingen beperkt.

Een echte voetzoeker is geen rotje met een sisser, en zeker géén vuurpijl zonder lat of stok. En de voetzoeker is ook geen afgeleide van een fluitende luchthuiler of Gillende Keukenmeid - deze dateert van 1888, de voetzoeker is honderden jaren ouder.
De voetzoeker heeft geen ziel of holle centrale ruimte en vliegt veel langzamer, vaak opzettelijk met pauzes en horten en stoten (fallussymbool), draaiend om zijn verplaatsend zwaartepunt en beïnvloedt door lucht turbulentie en windrichting. De willekeurige bewegingen zijn die als van een slang.

De voetzoeker heeft wel een wurging van de kartonnen huls tot een venturi of versmalde uitstroomopening en die een luchthuiler zeker niet heeft. Het gaat ook om het verrassingseffect, want dat is het kenmerk van deze klakkebus: die schrik aanjaagt bij mensen van het 'zwakke geslacht' door onverwachte en onvoorspelbare bewegingen. In plaats van de wurging kan een doorboorde kleiprop dienen.


Over de voetzoeker of serpent: wat een afgang dat zoveel voeten verzorgende dames hun zaakje tegenwoordig naar de voor stoere mannen verboden 'voetzoeker' hebben vernoemd. De pedicures deden het vroeger vast en zeker in hun broek toen de echte voetzoeker nog legaal was.  Het synoniem 'serpent' betekent toevallig ook kreng of boosaardige vrouw.

Prima overigens dat vrouwen tegenwoordig hun eigen geld verdienen, maar dat ze de baas spelen? De man van tegenwoordig is daarentegen een slapjanus, en basisscholen worden alleen nog maar bevolkt door leraressen die niet eens kunnen rekenen. Geen leraar meer waar jongens een voorbeeld aan kunnen nemen, zeker wanneer een vader thuis ontbreekt. Er is geen echte man meer te vinden tussen al die moderne 'heksen' met de broek aan en de mannen hebben het leukste vuurwerk van zich laten afpakken. Overigens, de veelal broeken dragende  dames beschermt hen tegenwoordig voor 'de wonderlyke verzengingen onder de rokken'. 

Nee, kom dan maar eens in super macho Spanje met die geweldige Fallas en luidruchtige mascletas in Valencia: daar hebben ze voetzoekers alleen maar in grootte laten toenemen, als een penis in erectie van 7 cm naar 20 cm! Den voetzoeker getrouwe blijf ik tot in den doot, de-hen Ko-hooning van His-pan-jen he-heb ik al-tijd ge-eeeeerd.

De voetzoeker is bij de juiste samenstelling en het juiste gebruik - aansteken en op de grond leggen, echter ongevaarlijk en deze zal normaal gesproken niet verder komen dan kniehoogte. Pas wanneer voetzoekers gegooid worden kunnen ze een gevaar vormen, maar dat geldt ook voor rotjes evenals voor verkeerd gerichte vuurpijlen. Vooral het misbruik heeft geleid tot de uitbanning, niet zozeer het vuurwerk zelf.

Nee, neem dan de milieuvriendelijkheid van de originele groene voetzoeker, gewone goedaardige buskruit bestanddelen. Wanneer deze grondstoffen in combinatie juist functioneerden tot voldoende gasdruk, kwam de voetzoeker door de omgekeerde impuls en de luchtstroom achter je aan wanneer je wegrende!? Vandaar ook de naam. Voor de voetzoeker wordt meer houtskool gebruikt en dus afgeweken van de standaard buskruit verhouding kaliumnitraat, houtskool en zwavel 75:15:10 gewichtsdelen. Daardoor zakt het aandeel nitraat tot 70 % en wordt de uitstroom van oranje houtskoolvonken vergroot. Witte vonken kunnen worden geproduceerd met aluminium of titaan. De methode om de voetzoekers met buskruit te vullen wordt 'funnel and wire' genoemd, dus met een passende trechter en een lange stamper van brons waarmee het kruit goed wordt aangestampt.

Gewoon zwart buskruit wordt in Nederland niet meer vervaardigd sinds de 20e eeuw, maar voor die tijd des te meer. In en rondom Amsterdam waren er in de 17e eeuw maar liefst 13 buskruitmolens die allen met elkaar concurreerden om de prijs. Die prijs werd voornamelijk bepaald door het gehalte aan toen duur salpeter: dat was 71 % en geen 75 %. Tegenwoordig is de gewichtsverhouding ongeveer 75:15:10 voor salpeter, houtskool en zwavel, maar daar wordt in de praktijk van afgeweken - onder andere vanwege de vele andere toepassingen. Zwavel dient eigenlijk alleen om de ontstekingstemperatuur te verlagen, daar zwavel in de vele deelreacties zowel wordt geoxideerd als gereduceerd. Zodoende bestaat er ook zwavelloos buskruit.

Gezamenlijk waren de molens goed voor een enorme productie van meer dan 100.000 pond per week! Ja, er moesten oorlogen worden gevoerd, de Tachtigjarige oorlog tegen de Spanjaarden en later tegen de Fransen. 
Er vloog regelmatig wel eens wat in brand, of er verdween wat, de boekhouding was bepaald niet nauwkeurig bij te houden. Bij een vlam in de pan in de rosmolen kregen de trekpaarden voor de schrik een fles wijn. Nee, geen bier, een paard is een edel dier! 

Daar kwam een eind aan toen de vereniging van buskruitmakers werd opgericht, en waarbij door vaste prijsafspraken een alleenrecht en monopolie ontstond. Er werden toen reeds flinke prijzen voor een pond buskruit gevraagd en de eigenaren werden schatrijk. Per pond (toen nog 480 gram) werd een halve dagloon van een arbeider betaald, rondom de 1/2 zilveren gulden. En bij schaarste van salpeter kon de prijs stijgen tot een zilveren gulden per pond (zo'n 100 euro nu) of nog veel hoger.

De huidige buskruit benodigdheden die worden gebruikt voor vuurwerk en het schieten met oude wapens of replica's, komen uit Duitsland van de firma Wano (klik hier). Zelfs de Engelsen bestellen daar hun buskruit. Uiteraard maken de Chinezen hun eigen buskruit, maar dat is over het algemeen van inferieure kwaliteit.
Tegenwoordig zijn de ingrediënten echter spotgoedkoop, al jaren: zowel zuiver zwavel als houtskool en salpeter kosten niet meer dan 1 euro per kilogram in bulkverpakking, en per ton nog veel minder. De schrikbarende als maar stijgende hoge prijzen voor vuurwerk in de winkel worden dan ook niet door de grondstoffen of het lage Chinese arbeidsloon bepaald, en ook niet door het transport. Ze worden voornamelijk veroorzaakt door de heren handelaren met hun exorbitante woekerwinsten, niet door de Chinezen.

Wanneer men een wapenmachtiging heeft voor een buskruitwapen, is buskruit in Nederland legaal te kopen bij de wapen- en munitiehandelaar. In het buitenland is die mogelijkheid ruimer geregeld: soms is het bezit van buskruitwapens vrij. Zeker is dat het geval wanneer ze onder antieke wapens vallen, dat wil zeggen meer dan 150 jaar oud zijn. Daar vallen dan geen replica's onder.
Maar ook zonder vergunning is het bezit van een hoeveelheid van 1 kilogram toegestaan. Ervan uitgaande dat 25 kg consumentenvuurwerk in huis mag worden bewaard (per persoon?), hetgeen gelijkwaardig is met een hoeveelheid pyrotechnische sas van minstens 2,5 kg.

Serieuze hobbyisten in de pyrotechniek maken hun buskruit al jaren zelf. Dat was al sinds de 16e eeuw zo en ook anno 2023.
De beste manier om de commerciële hoge kwaliteit te benaderen, is door gebruik te maken van een elektrische kogelmolen. Ook al was hij beslist niet de eerste, de methode van de Amerikaan Lloyd E. Sponenburgh is inmiddels wereldwijd bekend (klik hier). Vermeldenswaard is dat bij de bereiding alle voorzichtigheid is te betrachten en de nodige kennis en vaardigheid aangeleerd moeten worden. Is het bezit van kleine hoeveelheden buskruit in de meeste landen van de wereld niet verboden, de bereiding kan dat wel zijn vanwege de extra gevaren behalve opslag. Eén van de belangrijkste veiligheidsregels is dat je NOOIT andere grondstoffen bijeen mengt in de molen.

De theorie bij de voetzoeker was dat bij het wegrennen een opgewekte luchtstroom er voor zorgde dat het listige vuurwerkje het vluchtpad nam en achter je aan kwam. Is het de turbulentie van de luchtstroom achter het wegrennende slachtoffer, die een rol speelde? Kiezen vuurpijlen niet altijd de richting tegen de wind in, het windvaantjes effect? Maar deze hebben een stok ter stabilisatie en om het zwaartepunt laag te houden. Of was het toch alleen allemaal inbeelding en oud volksgeloof? 

De tegenwoordig grote maten in Spanje voldoen in ieder geval niet aan de eisen van de echte zwermers: een inwendige diameter van 8 tot 12 mm schijnt optimaal en veel langer dan 12,5 cm moeten ze eigenlijk ook niet zijn. Echte goed functionerende voetzoekers zijn dus relatief klein, hetgeen menig macho man elders misschien zal doen geruststellen.

Een typische moderne samenstelling voor de voetzoeker bestaat tegenwoordig uit een samengeperste massa van 91 % fijn gepoederd buskruit, 6 % gekorreld houtskool (150 mesh) en 3 % fijne titanium granules of aluminium (vlokken) in een stevige parallel gerolde kartonnen huls met een tot 1/3 diameter samengeknepen gewurgde venturi, keel- of uitstroomopening.

Een venturi van klei of gips kan dus ook. Lancaster geeft in zijn boek Fireworks verder nog het eeuwenoude recept voor een mengsel van 64 % gepoederd buskruit (van commerciële kwaliteit), 8 % kaliumnitraat, 4 % zwavel en 24 % houtskool (150 mesh). Houtskool geeft een oranje staart en aluminium of titanium metaal een witte vonken staart. Wordt het beste buskruit vooral met een zachte houtskoolsoort bereid - zoals die van de wilg of linde loofhout, de mooiste houtskool vonken komen van die van gewone naaldbomen, pijnboom houtskool.


Als 'modern' geldt het duurdere recept met 60 % bariumnitraat, 5 % kaliumnitraat, 25 % aluminium (dark pyro) en 10 % aluminium (vlokken 30 - 80 mesh). Maar sinds de mengsels met bariumnitraat als bezwaarlijk voor de gezondheid en het milieu worden beschouwd, is de oude samenstelling milieutechnisch 'groener'. Al deze mengsels zijn geschikt voor de kleine voetzoeker met een inwendige diameter van 8 mm.

In Spanje worden de aluminium houdende sassen veel gebruikt voor de fraaie witte vonken staarten, maar ze blijken op den duur vaak niet meer goed te werken: ze gaan snel achteruit in kwaliteit. Uit analyse is gebleken dat de mengsels vaak niet met boorzuur zijn gestabiliseerd, waardoor het aluminium chemische wordt aangetast door nitraat-ionen in alkalisch milieu (veroorzaakt door het gehalte aan calcium- en kaliumcarbonaat in houtskool). De geur van ammoniak die wordt gevormd wijst op de aanwezige ontbinding. Deze kan in een ernstig geval onder invloed van vocht door de ontwikkelde warmte zelfs tot vroegtijdige zelfontbranding leiden tijdens opslag.

In Griekenland kent men omstreeks Pasen nog steeds het Saitopolemos feest (klik hier) waarbij ook grote voetzoekers worden gebruikt, maar men houdt ze als fonteinen in de hand (klik hier). De pyrotechnische samenstellingen voor de oranje vonken zijn waarschijnlijk minder heet en vooral gebaseerd op de verbranding van grove deeltjes houtskool.

In Nederland waren vroeger vooral de kleine maten voetzoekers te koop - met knal of zonder knal vanaf 7,5 mm x 60 mm, maar zelfs die werden verboden. In Spanje zijn ze nog steeds wettelijk toegestaan en hebben ze een grootte bereikt van 20 mm x 200 mm: de Buscapiés, cohete Carretilla Diablo of de Borracho - is vertaald, de duivelse kruiwagen of de dronkaard.

Deze zijn veiliger dan die van vroeger omdat de knallading

veel geringer is - verwijderbaar of zelfs afwezig, maar vanwege de grote maat voldoen ze niet aan de wonderlijke capaciteit om te zwermen en vliegend te achtervolgen. Het zijn dus geen echte voetzoekers meer, maar lijken eigenlijk op fonteinen. Ze zijn opgebouwd met een afwisselende snelle en langzaam brandende kruitlading voor het verrassingseffect. 

De producten van de verdwenen firma Kat (voorheen John Loeff, apotheker) waren kwalitatief minder - ze werden daar zwermers genoemd. Die van Schuurmans uit Leeuwarden waren veel beter, en op hun beurt waren de Nederlandse producten weer minder ten opzichte van de oorspronkelijke hoogwaardige Duitse, zoals die van Moog-Nico uit Trittau bij Hamburg (klik hier).

Althans, dat was vroeger zo. De moderne Duitse Schwärmer ziet er ouderwets uit met een gewurgde (toegeknepen) hals, maar is van slechte kwaliteit en zwermt niet meer maar pleegt als dikke vette impotente bratwurst te blijven liggen - vast zo wettelijk geregeld. En ze zijn maar voor de helft gevuld: wat een vreselijke nep!

Een interessant verhaal over de firma A.J. Kat is opgemaakt door de zoon van oud-medewerker Van Poelgeest (klik hier). Die vertelde dat de vuurwerk kokertjes gewoon thuis werden gerold en dat vader Van Poelgeest stiekem op de zolder van zijn huis een privé laboratorium had waar hij de experimenten deed. Waarvoor heb je dan een bedrijf, zou je zeggen. Ongelukken kwamen overigens regelmatig voor.
Van het heroïsche verhaal van Christiaan van der Nat die bij Kat vertrok en in Steenwijk zelf een bedrijf begon met zijn zoon, klopt niet veel. Het bedrijf was helemaal niet zo succesvol en het is vooral aan de overheid te danken dat Van der Nat ruimhartig werd beloond door de uitkoop- en compensatieregeling na de ramp in Enschede.

Wanneer de Arbeidsinspectie kwam, kreeg Kat eerst een anonieme tip zodat hij de boel in orde kon maken.
Zo moet die corruptie ook bij SEF in Enschede zijn geweest (klik hier). Een jaarlijks gratis vuurwerkpakket voor de brandweer en de controlerende organen als tegenprestatie voor het door de vingers zien van tal van veiligheidsovertredingen. Het is duidelijk dat de overheid zich liever met onbenulligheden als het verbieden van de voetzoeker bezighoudt dan belangrijker zaken als het controleren van bedrijven op de ernstige overtredingen van wetten en veiligheidsmaatregelen. 

In het Spaanse plaatsje Elx of Elche bij Alicante hebben ze sinds 30 jaar geleden - elk jaar op 13 augustus, de Guerra de Carretillas tijdens La Nit de l'Albà, oftewel de Voetzoeker-oorlog (klik hier). Het oorspronkelijke leuk bedoelde feest is een beetje uit de hand gelopen (klik hier), en er gaan stemmen op de happening te verbieden. De burgemeester wil dat echter nog niet. Kom daar maar eens om in een doorsnee bekrompen protestantse Nederlandse gemeente, zoals in Hilversum van Oberkapo Broertjes! Want wat zijn we toch tolerant in kleinburgerlijk gereformeerd Nederland.

Ook in Spanje zijn slechte kwaliteit 'voetzoekers' in de handel, kennelijk is het niet makkelijk om een constant hoogwaardig product te maken. Of is het gewoon slordigheid of is de slechte houdbaarheid te wijten aan een verkeerde en riskante vorm van commercie: geplande fraude, kunstmatig verkorte duurzaamheid. Dit onderwerp komt steeds meer aan de orde, niet alleen door fabrikanten die sjoemelen met bijvoorbeeld software (VW). Natuurlijk, vuurwerk gaat altijd langzamerhand achteruit in kwaliteit en heeft een beperkte houdbaarheid: metalen oxideren, oxidatoren reduceren en sassen raken ontmengd. Papier en karton worden door bacteriën en schimmels aangetast.

Rommelen met de kwaliteit levert winst op omdat het product minder lang mee gaat, niet alleen door gebruik, maar ook bij opslag (klik hier). Dit fenomeen kan onbedoeld door onbetrouwbare toeleveranciers worden veroorzaakt, maar ook bewust door de fabrikant zelf zodat de levensduur achteruit gaat. Overigens is het verschijnsel niet nieuw: Philips kon gloeilampen maken die onverwoestbaar waren, maar dat had hen zelf op den duur werkeloos gemaakt. 
Het is oppassen voor de vaak merkloze namaak artikelen, ze komen van lokale illegale fabriekjes.

Een oproep aan de pyrotechnische kunstenaar om daar verandering in te brengen. Ontwerp de perfecte veilige voetzoeker. Misschien wint hij de hoofdprijs bij het vinden van het juiste productieproces voor een constante duurzame hoge kwaliteit.

Mits van goede kwaliteit - gemaakt op basis van ouderwets buskruit, met de juiste afmeting in balans met het kenmerkende langzaam vliegende vermogen, is de voetzoeker een geraffineerd en listig zwermend vuurwerk juweeltje. Een geheim uit de schatkamer van de eeuwenoude pyrotechnische alchemist.

De ware achtervolgende voetzoeker zonder harde knal zou anno 2015 gewoon toegelaten kunnen worden in het assortiment van wettelijk goedgekeurd vuurwerk op de Europese markt.
Om met de woorden van Multatuli te spreken: 'De voetzoeker heeft geen ziel maar wel karakter, hij leeft, kiest zijn weg, schrijft zijn naam in gloeiende krullen en braakt arabesken, en kampt om het verloren terrein te herwinnen'.
Waarvan akte.

Voorschriften voor het veilig afsteken van consumentenvuurwerk

Lees eerst zorgvuldig de veiligheidsvoorschriften en gebruiksaanwijzing. Inspecteer het vuurwerk voor gebruik op gebreken. Gebruik wettelijk goedgekeurd feestvuurwerk van klasse 1.4G bestemd en geschikt voor particulier gebruik.

De wet tussen landen en deelstaten kan verschillen, maar ook tussen provincies, platteland en stadsgebieden kan een beperkt vuurwerkverbod gelden.

Overigens zijn stadsverboden in Nederland vaak in strijd met de landelijke wetgeving, zo heeft jurisprudentie in Hilversum bewezen, en zijn burgemeesters door de rechter teruggefloten (klik hier). Als vuurwerkliefhebber hoef je dus niet elke vervelende overheidsbemoeienis te pruimen, vuurwerk zelf afsteken is een lang verworven recht van alle Nederlanders. Het kabinet is niet voornemens nog meer soorten vuurwerk te verbieden (klik hier).

Maar er zijn genoeg redenen bepaalde vuurwerksoorten van vroeger weer toe te laten, zoals de oude oorspronkelijke kleine voetzoeker, de tourbillion of helikopter en bepaalde knalerwten.

In Nederland is de verkoop vanaf 12, 16 jaar en 18 jaar, afhankelijk van de zwaarte categorie van het vuurwerk.
Zie de tabel hieronder. Categorie I is het zogenaamde kindervuurwerk en het hele jaar te koop. Hoe men het verschil tussen 16 jaar en 18 jaar gaat controleren is echter de vraag, dat kan alleen maar met een geldig identiteitsbewijs. Je mag niet meer dan 25 kg (per persoon) kopen en in huis bewaren.

Voor vervoer in een gewone personen auto geldt een maximum van 300 kg consumentenvuurwerk 1.4G indien er ook een geschikte brandblusser met ten minste 2 kg bluspoeder aanwezig is. Overigens zijn vuurwerkbranden moeilijk te blussen, daar de verbranding van deze chemische samenstellingen grotendeels onafhankelijk zijn van de toevoer van de zuurstof uit de omringende lucht.

Bovendien kan het blussen gevaar opleveren omdat vuurpijlen, vuurwerkbatterijen en samenstellingen van mortierbuisjes zoals cakeboxen met enige snelheid en bereik van tientallen meters ver weg de vuurwerkeffecten uitwerpen. Het veiligste is dan ook bij een 1.4G vuurwerkbrand de auto snel te verlaten en alle deuren dicht te laten tot alles is uitgebrand. (Vooral dus géén deuren openen om met de brandblusser proberen te blussen!)

Inspecteer je vuurwerk vóór gebruik overdag bij goed daglicht. Waar is de boven- en onderkant, is dat in het donker ook nog goed te zien? Het per ongeluk wankel plaatsen of zelfs omgekeerd neerzetten van een zogenaamde cakebox of vuurwerkbatterij met meerdere effecten en mortierbuisjes kan gevaar opleveren.

Met het goedgekeurde vuurwerk is normaal niets mis mee, maar wanneer je ook nog beneveld bent door de alcohol en/of stevig drugsgebruik, lijkt opeens alles op illegaal (bootleg) of ondeugdelijk vuurwerk (klik hier). 
Dus is het geheel wel stabiel genoeg voor op de grond, of behoeft het extra ondersteuning. Is de lading niet kapot of lekt er kruit uit de verpakking, is de lont goed zichtbaar, ook in het donker?

Wanneer je nog niet volwassen bent, is gebruik onder volwassen toezicht sterk aanbevolen.
Gebruik vuurwerk alleen buitenshuis, tenzij anders staat vermeldt.
Brandend vuurwerk niet in de hand houden, uitzonderingsgevallen worden nadrukkelijk vermeld.

Bescherm je ogen met een goede sluitende veiligheidsbril. Let ook op risico’s voor omstanders. Houd toeschouwers op veilige afstand. Gooi nooit met vuurwerk en richt niet op mensen, dieren of objecten die schade kunnen ondervinden.

Steek niet meer dan één stuk vuurwerk tegelijk af.
Nooit vuurwerk afsteken uit wankele flessen of andere breekbaar schervende houders, maar uit een stevige buis.
Bewaar vuurwerk op een veilige en droge plaats, buiten bereik van kleine kinderen.
Voorkom voortijdige ontsteking door warmte, vonken, statische elektriciteit, chemicaliën of mechanische invloeden.

Alcohol consumptie, drugsgebruik en veilig afsteken van vuurwerk gaan beslist niet samen.
Kies een Bob uit, een volwassene die zich onthoudt van alcoholgebruik en die de leiding heeft over het door kinderen af te steken vuurwerk. Die bekend is met de veiligheidsregels en deze ook respecteert en bereid is die te tonen en over te dragen aan kinderen zodat ze er van kunnen leren.

Veroorzaak geen overlast of schade voor mens, dier, milieu en bezittingen. Steek geen vuurwerk af in de buurt van ziekenhuizen, verpleegtehuizen en andere bijzonder zorginstellingen. Verpest het niet voor een ander.

Nooit met vuurwerk knoeien door het onoordeelkundig uit elkaar te peuteren, te veranderen of aan elkaar te binden. Vuurwerk is geen speelgoed en behandel het daarom met respect. Gebruik het gezonde verstand.

Houd vuurwerk afsteken veilig, plezierig en legaal voor iedereen, voor jong en oud. Houd huisdieren binnen.                                                                              

 Vuurpijlen hebben soms kromme of half gebroken stokken of latten die daardoor een gebogen baan beschrijven. Ondeugdelijk vuurwerk zou door de handel teruggenomen moeten worden, met teruggave van het betaalde geld uiteraard.   

Vuurpijlen lanceren uit een stevig in de grond gestoken buis en waaruit de pijl makkelijk kan voortbewegen. Richt vuurpijlen, mortierbuizen, cakeboxen, Romeinse kaarsen en fonteinen kaarsrecht omhoog.

Indien nodig rondom extra ondersteunen met zakjes zand, of een paar zware straattegels. Vuurwerk altijd op een vlakke, harde en vrije stabiele ondergrond plaatsen, verwijderd van losliggend steen, brandbare objecten, auto’s, gebouwen, overhangende bomen of andere obstakels.

Een vlakke harde ondergrond kan plaatselijk worden verkregen door een gladde houten plaat op de grond te leggen, bijvoorbeeld op een grasmat.
Bewegend vuurwerk zoals vuurpijlen, sterren uit Romeinse kaarsen en mortierbommen hebben genoeg vrije ruimte en plaats nodig om los te komen en de lading veilig te verspreiden.

Met gehurkt lichaam en zijwaarts gestrekte arm de lont aansteken.
Gebruik veiligheidsaanstekers zoals aansteek lont of beter een windbestendige piëzo aansteker van het type ‘Blazer‘ of de 'micro torch' met blauwe hete steekvlam.
Direct met afgewend gezicht snel weg treden en afstand bewaren.

Hang nooit met hoofd of lichaamsdelen boven af te steken vuurwerk.
Direct voldoende afstand bewaren: minimaal 3 tot 5 meter bij statisch vuurwerk, 5 tot 10 meter of meer bij bewegend of hard knallend vuurwerk. Des te zwaarder het vuurwerk, des te groter de afstand.
Leg de voorraad beschermd tegen vonken ver van het af te steken vuurwerk.

Voorraden vuurwerk nooit in kleding of op het lichaam bewaren.
Draag bij voorkeur flexibele leren handschoenen en brandvertragende kleding van katoen, wol of leer, in ieder geval géén kunststof fleece of gewatteerd nylon.

Vuurwerk niet afsteken tijdens harde regen of bij windkracht boven 4 Bft. Vuurpijlen neigen horizontaal te gaan vliegen tegen de windrichting in, het zogenaamde windvaantjeseffect. Met sterke wind in je rug komen vuurpijlen dus jouw richting op.
Hete vonken, as en afvalproducten kunnen over een groot gebied in onverwachte windrichtingen uitstrooien.

Laat weigeraars of blindgangers minstens 15 minuten liggen.
Steek ze nooit opnieuw aan maar vernietig door met veel water te doorweken. 

Soms denken honden dat een rotje een stok is die je weggooit om te spelen. Met alle nare gevolgen van dien.
Consumentenvuurwerk is bij correct gebruik niet gevaarlijk, maar je dient er met een heldere geest wel verstandig mee om te gaan. Het is de gebruiker die zich soms onverantwoordelijk gedraagt en vuurwerk niet juist aanwendt of misbruikt.


Draag voor noodgeval een Gsm-telefoon op zak en neem een zaklantaarn mee. Altijd water bij de hand hebben: een emmer, een tuinslang onder druk, of een sloot in de buurt. In de winter kan bij lage temperatuur onder nul een sloot bevroren zijn of de tuinslang bevriezen. Een emmer water met een hand keukenzout bevriest minder snel.

Laat mensen weten dat je vuurwerk gaat afsteken en ga nooit alleen op pad.
Wees op de hoogte van de kortste weg naar de dichtst bijzijnde EHBO-post. Installeer het adres op GPS satelliet navigator, indien aanwezig. Het kan ook voor een ander nodig zijn.
Vuurwerkresten niet op straat achterlaten, maar ruim na afloop direct de rommel op. Daarna in de afvalbak deponeren. Wees er zeker van dat niets meer smeult, anders eerst met water doorweken.

Wees voorzichtig en veel plezier.

© IPA International Pyrotechnic Association 2015 Pyrotechniek en Vuurwerk
Wil je gelijkwaardig goedgekeurd consumentenvuurwerk van klasse 1.4G uit het buitenland voorzien van een Nederlandstalig etiket? (klik hier) voor het printen van etiketten. Kopieer het blad indien nodig, knip ze uit en gebruik een Pritt plakstift om ze te bevestigen.
 

Het bizarre Elsinore vuurwerk ongeluk van student Calabrese

English overview: Another case that was worrying in 2012, was the deadly accident with the student William Calabrese (20) in San Diego California U.S.A.

The student helped during his holidays and was watching, sitting at a table, how  professionals handled fireworks for the night. He himself was NOT handling fireworks, just watching.

However, these professionals were quite irresponsible as they were sitting at a table squibbing multiple connected shells and one was cutting an electric squibbed quickmatch leader. These procedures have to be done when the shells are already placed in the mortars for safety reasons.
Obviously the fireworks operator was cutting in the match head accidentally, followed by the ignition of at least 4 shells of 4 or 5 inch laying on the table in a chain reaction. One of the professionals had a shell in his hand, he threw that over his shoulder, as he said later, but the other shells were still on or near the table going off and exploding. Boxes of other shells were near the table and already openend, so fire could struck these other boxes.

All the professionals retreated to safety quickly, but William Calabrese was apparently unable to escape, sitting between the table and the truck and obviously was stunned. He was not helped by any of the professionals.
The professionals, two operators and a Cal Fire inspector, had only a scratch but William Calabrese was 90% burned over his complete body. He died in the hospital a few days later.

There is a lot to blame the so called professional operators for, because they engaged the student in bad and dangerous practices. The student's parents could have brought the company to court with a good lawyer, but decided not doing so. We do not think this was a wise decision, these so called professionals were to blame the dead of Calabrese.
The fire department Cal Fire inspector who was also there, is to be blamed too. He must have seen that safety precautions were violated by the fireworks operators and he did not try to safe the student. The Cal Fire rapport he made up was a misplaced excuse afterwards.

The Fireworks America Lakeside Post Display Report was filled in by operator Michael Mulligan, who lied to reject any responsibility, and the report disappeared from the internet, it is document 5059551f56d10.pdf  The police department did not investigate so far as we know, but as they would have, it was a criminal case for sure.  

The 5059551f56d10.pdf file is not found as Pyrotechnic Operator Post Display Report link here as be will noticed in the article (click here).

As said, the Daily Mail was not correct (click here). The title of the press release was totally wrong, as the student was NOT preparing fireworks, he was just watching till he got burned by the irresponsible ignorance of the Fireworks America Lakeside operators. They earned to loose their licenses. And the Cal Fire inspector has to be degraded as a common firebrigade operator. He is not worth to be a Cal Fire inspector.

(Nederlands) Onveilige situatie en doofpot: het bedrijf, de brandweer inspecteur en de politie faalden ernstig

Het was 31 augustus 2012 in het zuiden van de staat Californië, USA, halverwege tussen Los Angeles en San Diego. Media meldden dat als gevolg van een vuurwerk ongeluk tijdens de voorbereiding van een kleine vuurwerkshow, een medewerker zwaar gewond raakte door een explosie. Hij overleed twee dagen later in een ziekenhuis aan zijn verwondingen.

Bij het voorbereiden van vuurwerk werd een 4 inch shell per ongeluk ontstoken tijdens de vervanging van een elektrische ontsteker. Dit veroorzaakte brand en een aantal explosies. Aanvankelijk ging iedereen ervan uit dat de man bij wie het ongeluk gebeurde, om het leven was gekomen. Naar later bleek het een student te zijn die daar aanwezig was - en eigenlijk alleen maar naar de instructie zat te kijken, het leven had gelaten. Wat was daar gebeurd dat het zo uit de hand kon lopen?




De explosie verwondde ook een man van de brandweer, de brandpreventie technicus van de Riverside County Fire Department die aanwezig was en twee van de drie mannen van het bedrijf Fireworks America (FA) uit Lakeside.
Een van de mannen was dus de onfortuinlijke  20-jarige student William Calabrese uit San Diego, die later overleed als gevolg van ernstige brandwonden over 90 % van zijn lichaam. Hij was aldus de  FA website, een pyrotechnisch assistent die onlangs bij het vuurwerk bedrijf was komen werken. Een vakantiebaantje, want Willie was eigenlijk student aan de plaatselijke universiteit UC Santa Barbara. De andere mannen hadden slechts kleinere verwondingen opgelopen.

Volgens het brandweer rapport (klik hier) toonde de gemachtigde ‘operator’ voor het afsteken van groot professioneel vuurwerk, de heer Luhnow, aan de heer (Willie) Calabrese die daar als stagiair in zijn vakantie werkte, hoe je een elektrische ontsteker of e-match moet vervangen. Dit is een elektrische gloeidraad ontsteker met een soort van luciferkop die een stuk vuurwerk zoals een mortierbom of 'exhibition display shell' doet ontsteken, dan lanceren door middel van de buskruitlading en in de lucht doet exploderen met de gebruikelijke kleuren- en bloempatronen.
Steve Luhnow verwijderde de oude ontsteker door het papieren snellont onder de kop van de oude e-match door te knippen, zo stelt het rapport. 'Vervolgens schreeuwde Steve.’
De kreet was bedoeld om iedereen in de buurt te waarschuwen - dat per ongeluk een ontsteking van vuurwerk had plaatsgevonden. Steve gooide vervolgens de brandende shell achter hem, wat werd omschreven als 'in een vrije ruimte'.
‘Vervolgens ontplofte de shell. Iedereen nam een vlucht naar de veiligheid’, stelt het rapport.

De ontploffing startte een kettingreactie van vuurwerk explosies die uiteindelijk de mannen verwondde. Er raakte door de verspreidende brand voertuigen beschadigd en er verbrandde ongeveer een halve hectare droog grasland. De resulterende branden werden snel gedoofd door de opgeroepen brandweerlieden.

Het andere rapport dat altijd moet worden opgemaakt door het vuurwerkbedrijf zelf, is een vragenlijst, het Post Display Report (klik hier) en werd ingevuld door Michael Mulligan, de andere pyrotechnische operator met licentie die namens het bedrijf aanwezig was. Er waren volgens hem geen schendingen van de Health and Safety Code of de regelgeving met betrekking tot de openbare vertoning van vuurwerk.
‘Alle werklieden waren wel eens eerder op deze plek geweest en werkten voor de show met Mulligan of een andere operator’, vermeldt het rapport.




Jim Amonette, office manager voor Fireworks-America (FA klik hier), zei dat zowel Mulligan en Luhnow contract aannemers zijn met een licentie (in Nederland mensen met een bezigingsvergunning voor professioneel groot vuurwerk) die werden ingehuurd door het bedrijf om de show af te mogen steken. 
Tony Guevera van het kantoor van de staatsbrandweer zei dat CalFire nog steeds in het proces van onderzoek is naar het incident. Hij zei niet wanneer dat definitieve rapport klaar zou kunnen zijn voor publicatie. Fireworks America is een gerespecteerd lid van de American Pyrotechnics Association (niet bekend bij de APA Heckman klik hier) en Amonette zei dat de toevallige explosie het eerste ongeluk was binnen het bedrijf.

Het politierapport schijnt intussen opgemaakt te zijn, maar is voor de openbaarheid niet beschikbaar. De vraag is of daar nieuwe feiten in te vinden zijn, zoals een onderzoek naar de verklaring van Luhnow. Dat moet dan wel direct na het ongeval plaatsvinden en anders is het de bekende doofpot. Het terrein moet voor eventueel strafrechtelijk onderzoek en het vinden van bewijsmateriaal veilig worden gesteld. Mogelijk is dat de politie volledig uitgegaan van de rapportering van de brandweer. Of de politie alsnog rekening houdt met grove nalatigheid, dood door schuld en verwijtbaar gedrag, dat lijkt er niet op.

Een belangrijk document betreft een onderzoek naar de algemene veiligheidsproblemen bij het gebruik van e-matches (klik hier). Op pagina 5 links onderaan staat duidelijk beschreven dat vanwege de veiligheid alle werkzaamheden met elektrische ontstekers dienen plaats te vinden wanneer de mortierbom, de shell, in de mortierbuis zit. Dat betekent dus dat de shells niet buiten - maar ook niet óp de mortierbuizen geplaatst dienen te worden, iets wat men steeds vaker ziet maar zeer onveilig is (zie foto). De shells moeten tot op de bodem worden geplaatst in de mortierbuizen voordat ze veilig van een elektrische ontsteker worden voorzien. Daarbij mogen lichaamsdelen zich niet meer boven de openingen van de mortierbuizen begeven.


Een daarop volgend onderzoek betreft de effecten van de beschermende hulzen rondom de e-matches op de gevoeligheid (klik hier). Hieruit blijkt dat de aanwezigheid van deze huls (shroud) erg belangrijk is voor de veiligheid. Het is daarom ook belangrijk voor een bedrijf een goede kwaliteit ontstekers aan te schaffen en waarbij de beschermende huls niet makkelijk kan worden verwijderd.

Verder is er nog een groot nieuws artikel over het ongeluk maar dan gerapporteerd in het UK (klik hier), en het laatste bestand betreft een verklarende woordenlijst van vuurwerk termen om de pyrotechnische lingo te helpen begrijpen (klik hier).

Wat gebeurde er op de plaats van het ongeval en wat kan worden geleerd om de veiligheid van de te volgen procedures in de toekomst te verbeteren?

Opgemerkt wordt in het operator rapport dat 'als zijnde in herinnering van Mulligan (werknemer # 3) en zijn collega Steve Luhnow (werknemer # 2), dat vlak voor het moment dat de situatie volkomen verkeerd ging, hij een korte veiligheidsinstructie gaf over ‘squibing shells’ - oftewel het aanbrengen van elektrische ontstekers aan de snellont leader, en begon met 4 inch shells van verschillende soorten verbonden in keten of ketting (chain) door middel van snellont.
De CalFire inspecteur (I) van de brandweer was gearriveerd en begon zijn inspectie.





Will (e # 1) en Steve (e # 2) zitten aan de tafel naast de rechterzijde van de Ryder truck (zie tekening), en hadden vier met elkaar verbonden 4 inch shells op tafel geplaatst.
'We zijn begonnen met een doos van 4 inch shells van verschillende soorten kleur in ketens' (zodat ze in één keer tegelijkertijd kunnen worden ontstoken).
Michael Mulligan (e # 3) schreef: ‘Het was uit een doos van 4 inch shells. Mulligan schreef letterlijk: ' Steve , die is een gemachtigd operator is, had Will de stagiair met hem aan tafel zitten, ‘squibing shells’, zodat hij hem over de verschillende manieren zou kunnen instrueren en zijn taak goed kon vervullen. Ik (Mulligan) nam de taak op me van het plaatsen van de shells in hun juiste plaats in de (mortierbuis-) rekken.'

De brandweer inspecteur (I) was aan de achterzijde van de truck (naast Will). Steve en Will hadden vier shells op tafel gelegd om te worden ‘gesquibd’.
' Steve pakte een 4 inch shell die eerder was ‘gesquibd’ en was (e-match) leader tekort. En in het proces van het tonen aan Will hoe de e-match vervangen moet worden, knipte hij (e#2) de papierlont door, onder de kop van de oude e-match.'



Foto: Squibing door het insnijden of met een priem doorboren van de snellont of quickmatch shell leader en het plaatsen van de e-match, zodat de shell elektrisch kan worden ontstoken. Merk op dat de beschermende mantel of plastic huls (shroud) van de e-match kop zichtbaar is teruggetrokken. Vaak leidt dit tot het aanbrengen van de e-match zonder beschermende huls – zeker als de huls niet gemakkelijk past in de papieren huls van de snellont van de shell. Dit kan aanleiding geven tot potentieel gevaar van vroegtijdige ontbranding als gevolg van wrijving. Dit gevaar is inmiddels algemeen bekend door de ongelukken die in het verleden hebben plaatsgevonden.

Merk op dat Mulligan het woord  'onder' onderstreept in het rapport. Waarom doet hij dat? Hoe weet hij dat zeker, je kunt niet naar binnen kijken in het papier, en Luhnow die eigenlijk dat werk deed, kan dat ook niet zeker geweten hebben, maar hij zal dat wel nadrukkelijk naderhand hebben gezegd tegen Mulligan.
Pas na het ongeval kan een onafhankelijke persoon dat hebben kunnen onderzoeken en constateren. Bijvoorbeeld door de overblijfselen van de elektrische bedrading en de deels doorgeknipte e-match te vinden - en die doorgaans niet geheel verbranden, maar dit is kennelijk niet gedaan en dat is een belangrijke omissie in het proces van onderzoek. Heeft het politie-onderzoek dit misschien wel gedaan zoals het hoort?

'Vervolgens roept Steve hard ‘DET. SHELL’ of ‘HOT SHELL’, wat ‘detonatie’ betekent, die we gebruiken als een indicator van dat er per ongeluk een shell voortijdig is ontstoken.'
Meteen gooide hij de shell achter zich in de vrije ruimte. Vervolgens kwam de shell tot ontploffing. Iedereen nam de vlucht naar de veiligheid. De explosieve brand verspreidde zich als een kettingreactie naar alle producten.' Einde van het Milligan verslag.


Merk op dat vaak in jargon het woord 'detonatie' wordt gebruikt. Er zijn echter duidelijke wetenschappelijke verschillen tussen een detonatie en een explosie. In vuurwerk vinden detonaties meestal niet plaats, ook niet wanneer ze ongewild zijn. Hooguit kan men spreken van supersonische luchtverplaatsing waarbij de optredende plotselinge drukverschillen aan de grond  tot aanzienlijke schade kunnen leiden.

De soorten kruit die in vuurwerk de hoogste verbrandingssnelheid kunnen bereiken - en de hoogste drukverschillen, zijn de zogenaamde 'flash powders' afgeleidt van de oorspronkelijke foto-flits kruitsoorten die in de oude fotografie werden gebruikt - of bij militaire toepassing. Het zijn mengsels gebaseerd op een sterke oxidator en een metaalpoeder, meestal aluminium of magnesium, of een legering daarvan. De te bereiken snelheden - zonder gebruik van een militaire inleidingsspringlading - gaan de 900 meter per seconde niet te boven (klik hier), en er ontstaat ook geen schokeffect met bijbehorende brisantie zoals bij een detonatie.

Wel kan in opgesloten toestand de druk aardig oplopen, tot zo'n 30.000 bar voor bepaalde aluminiumhoudende sassen in een zogenaamde stalen 'concussion mortar'. Daarmee hebben dergelijke sassen een aanmerkelijk vernietigende kracht, maar het is onterecht deze met die van dynamiet o.i.d. te vergelijken. Vanaf zo'n 50 gram exploderen de metaalhoudende sassen ook zonder opsluiting door fysieke inertie - en bij de snel brandende thermiet reacties (dragon eggs) is dat zelfs bij een massa van 25 mg.

Ware explosieven hebben echter een detonatiesnelheid die oploopt van 1500 m/s tot zo'n 10.000 m/s en waarbij de druk kan oplopen tot circa 480.000 bar (bij een holle lading met metalen kegel zelfs boven de miljoen bar). Ter vergelijking: in het binnenste van de aarde heerst een druk van 3,6 miljoen bar, de nucleaire detonatie van de W80 bom levert 64 miljard bar en in een zwart gat is de druk 4,63×10¹⁰⁸ bar (bij die druk heeft de massa van de aarde de grootte van een glazen knikker).

Mortierbuizen voor vuurwerk en gefabriceerd van kunststof of dik karton kunnen meestal een kortstondige overdruk aan van 25 tot 50 bar, stalen naadloze buizen zijn vaak bestand vanaf 200 tot 600 bar constante druk - een en ander natuurlijk afhankelijk van kwaliteit en wanddikte. In de drukkamer van een klein vuurwapen loopt de druk op tot 3000 bar en hoger. Zover de vergelijkingen.

De brandweer inspecteur zijn observatie was echter enigszins afwijkend, als volgt: 'Terwijl de werknemer # 2 (Luhnow) bezig was met een vijf (5) inch shell, riep hij plotseling 'HOT DET' en snel wierp hij de shell met zijn linkerhand over zijn schouder. Voordat de shell zijn lichaam verliet, was een luide explosie te horen, gevolgd door een tweede luidere explosie ongeveer 3 tot 5 seconden later. Deze eerste reeks van ontploffingen werd snel gevolgd door een intensieve reeks van meerdere explosies van andere shells, onderdelen daarvan en vlammend materiaal in alle richtingen gedurende ongeveer 30 seconden.’


Verder in dit rapport: 'Werknemer # 1 (student Will Calabrese) ontruimde kennelijk niet het ontploffingsgebied, tot ongeveer 25-30 seconden later kwam hij langzaam lopend verscheen rond de voorkant van de Ryder truck, in ernstig verbrande toestand en met zijn armen in een uitgestrekte positie.’ Niet iedereen nam dus de vlucht naar de veiligheid: waarom was de student zo achtergelaten? Waarom kon de leerling / student/ stagiaire niet zelf wegkomen? Wist hij niet wat hij moest doen, of is er iets gebeurd wat hem tegen hield? Was de zogenaamde vrije ruimte waar de brandende shell terecht kwam, wel zo vrij, immers kan Luhnow hem nooit echt ver weggegooid hebben over zijn schouder? Bovendien was de shell verbonden met nog 3 shells op de tafel.

Op de vrachtwagen is als stille getuige de grote brandplek te zien en kan min of meer worden verklaard dat deze met name is ontstaan door de shell die Luhnow weggooide; de linkerkant is veel lichter en minder geblakerd. Gecombineerd met de sporen op de grond - een luchtfoto was handig geweest - kan men zien dat de explosie deels ook werd ingevangen door de stand van de pickup truck van Luhnow. Daar bleef dan ook weinig van heel.

De eerste explosie moet van de aandrijfsas of lift lading zijn geweest die bestaat uit gekorreld buskruit en onder aan de shell apart is aangebracht. De tweede zwaardere explosie ontstond toen hij de shell over zijn schouder gooide. Dit is de eigenlijke explosie van de shell die door de binnenste tijdvertragingslont is getimed van 3 tot 5 seconden – naar gelang de te bereiken hoogte, waarna brandende sterren zich explosief verspreidden.

Stagiair Will Calabrese moet zijn ‘gevangen’ tussen de vrachtwagen en de tafel, zittend in een lage stoel (van nylon stof over ijzerdraad?) en waar hij kennelijk niet snel genoeg uit weg kon komen. Hoewel hij een zeer atletische sportieve jongeman was en sterk gebouwd. Wat kan zo lang hebben geduurd om de plaats van onheil te verlaten?
Toen hij langzaam lopend verscheen, nam hij de langere weg via de voorkant van de truck. Dat is vreemd, want hij had eerder gebruik kunnen hebben gemaakt van de open achterkant van de vrachtwagen - die veel dichterbij was en waar de eerste explosie niet plaats vond, of hij had zich kunnen proberen te verbergen onder de truck en zo te ontsnappen aan de vuurzee.


Calabrese wist dus niet de veilige weg te vinden; misschien was hij verrast en wist niet wat er gebeurde, verbijsterd en aan de grond genageld, misschien geklemd tussen de tafel en truck waar hij oorspronkelijk zat. Hij kan aan het hoofd zijn geraakt en tijdelijk bedwelmd of bewusteloos geraakt door de drie 4 inch shells die nog op de tafel lagen en vlak voor hem met kracht ontploften. Mogelijk heeft hem dat duizelig en gedesoriënteerd gemaakt, er is helaas geen informatie over wat hij misschien later nog heeft gezegd toen hij nog aanspreekbaar was.
Mogelijk zou een scan in het ziekenhuis - indien deze heeft plaatsgevonden, aanwijzing hebben gegeven over schade en zou de vertraagde gang van Calabrese mede kunnen verklaren. Kleine vuurwerkexplosies veroorzaken doorgaans geen schade aan het lichaam door luchtdrukverplaatsing, maar wel ernstige brandwonden.

De vraag is natuurlijk ook waarom drie professionele mannen die kennis en ervaring hebben en op de plek bekend waren, Calabrese niet in een iets eerder stadium hadden kunnen helpen. Welke training en ervaring had de student met dit soort gevaren en had hij überhaupt wel een veiligheidstraining gehad? Wat was hem geleerd te doen bij calamiteiten en hoe was hij verder opgeleid en begeleid? Wat in het brandweerrapport staat vermeldt klinkt wel mooi, maar is allemaal achteraf gepraat, zogezegd 'too little too late', waar Calabrese natuurlijk niets meer aan had. De student was op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats, en misschien ook nog met de verkeerde collega's.

Was Calabrese een echte stagiair of gewoon een hulpje voor de feestdagen tijdens de vakantie? Was hij een betaalde werknemer, wat was precies zijn status? Was hij een officiële cursus aan het volgen, was hij van plan op termijn om een ​​professionele pyrotechnicus en operator te worden? Waarschijnlijk niet want buiten de vakantiebaantjes om studeerde hij de rest van het jaar aan de universiteit van UC Santa Barbara.
Of werd hij misschien alleen voor het sjouwen van dozen en plaatsen van mortierbuizen ingehuurd? Misschien was hij wel een onbetaalde kracht waar zo vaak bedrijven graag van gebruik maken, maar als het misgaat, is niemand thuis noch verzekerd.

Er is ook geen officiële melding gemaakt van wat de heren als professionals geloven wat de oorzaak van de initiële ontsteking dan wel is geweest. Ze weten kennelijk heel zeker wat het NIET is geweest.
Het zou het belangrijkste punt van zorg moeten zijn in de veiligheidsbeleving van een pyrotechnicus, hoe veiliger te handelen in de toekomst wanneer een ongeluk is gebeurd.
Mulligan heeft uitdrukkelijk vermeld en onderstreept dat Luhnow onder de kop van de e-match heeft geknipt of gesneden. Dat kun je nooit zeker weten zonder onderzoek te doen.
Het knippen in de wrijvingsgevoelige kop van de e-match - of wrijving van de door een plastic huls onbeschermde ontstekingskop met de ruwe buskruitlont binnen in de snellont - zou met redelijke zekerheid leiden tot ontsteking van de pyrotechnische lading - en dat van de snellont dat naar de tijdlontontsteker van de shell leidt.

Dit handelen van Luhnow is op zijn minst onvoorzichtig te noemen en ook waarschijnlijk nalatigheid omdat dergelijke handelingen horen te gebeuren wanneer de shell in de mortierbuis zit. Dat weet iedereen of behoort iedereen te weten, al gebeurt dat in de praktijk vaak niet uit gemakzucht of tijdwinst. Daarbij is een stagiair niet op de hoogte gebracht van belangrijke veiligheidsregels en ook anderen in gevaar gebracht.

Wat kan er anders zijn gebeurd? Een mogelijkheid is ESD of statische elektriciteit dat makkelijk bij lage luchtvochtigheid kan ontstaan, zeker in combinatie met plastic – zoals de stoelen, verpakkingsmateriaal e.d., maar ook dáárvoor waren geen maatregelen getroffen ter preventie – zover bekend.
Maar ook het materiaal van de schaar is van belang. Een gewone schaar met twee metalen bladen is niet geschikt om lont te knippen vanwege vonkvorming en wrijving van metaal op metaal. Tussen de metalen bladen komt onherroepelijk brandbaar materiaal en door de beweging komen metaaldeeltjes van de schaar vrij. Niet al het lont is gebaseerd op zuiver buskruit - in China komt regelmatig vervuiling met chloraat voor - en sommige lontsoorten zijn extra gevoelig voor wrijving. Hoe komt het toch dat mensen dit soort eenvoudige veiligheidsregels niet in acht willen nemen?

Een veilige schaar is de zogenaamde anvil-cutter, een aambeeld schaar met maar één scherp en gehard stalen snijvlak - soms met verwisselbare mesjes - en een kunststof gripvlak op het aambeeld (ook wel takken- of snoeischaar genoemd, soms met instelbare hefboom- of ratelfunktie op de duurdere types). Maar ook daarmee kun je niet veilig per ongeluk dwars door een pyrotechnische ontstekingskop knippen, al is de kans wel kleiner op ontbranding. Veel aambeeld snoeischaren hebben een teflon coating voor vermindering van de wrijving en weerstand die vuilafstotend werkt als anti-kleeflaag (klik hier).

Per ongeluk ontstoken door wrijving, dan wel ESD of een verkeerde schaar, wanneer de shell in de mortierbuis had gezeten dan was het ongeluk beperkt gebleven en had het niet deze omvang en ernst aangenomen.
Andere overwegingen als de mogelijkheid van elektromagnetische straling door zenders - ook de GSM - of vanuit de ruimte - meestal gevormd door uitbarstingen aan het oppervlak van de zon - worden buiten beschouwing gelaten, omdat de kans daarop gering is.

Dat wil overigens niet zeggen dat dergelijke gevaren niet serieus moeten worden genomen. Wanneer met vuurwerk en elektrische ontstekers en bedrading wordt gewerkt, dienen GSM telefoons en andere radiozender communicatiemiddelen voor de veiligheid uit te staan. En bij dreigend onweer dient niet te worden doorgewerkt. Remote control systemen zijn ook niet 100 % betrouwbaar - al is er minder draad - en het wachten is op glasvezel gebaseerde telecommunicatie en laser ontsteking. Deze systemen zijn minder vatbaar voor elektromagnetische interferentie (RFI) en statische elektriciteit (ESD).  

Menselijke fouten worden vaak ten onrechte geprojecteerd op zogenaamd product(ie)-fouten en technische of elekt(ron)ische storingen. En misschien heeft officieel geen overtredingen van de veiligheidscode (hoe luidt die: klik hier) plaatsgevonden, er waren slechte veiligheidsvoorzorgen en er was/is absoluut geen besef dat iets verkeerd werd gedaan - of dat andere procedures beter waren geweest.
De Amerikaanse NFPA (National Fire Protection Association) geeft zogenaamde 'codes and standards' aan voor de beziging van professioneel vuurwerk (document 1123 klik hier), maar ook de Canadese overheid heeft een document (klik hier paragraaf 5.4.4. pagina 31) en waarin duidelijke veiligheidsregels staan gesteld.
Ten onrechte zijn dat niet dwingend opgelegde regels en al helemaal geen wettelijke verplichtingen, en kan een bedrijf naar believen ook onveilig bezig zijn - tot het moment daar is om zich vervolgens in allerlei bochten te wringen om de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid te ontlopen.

Ook in Nederland zijn tal van ongelukken te wijten aan de verkeerde omgang met elektrische ontstekers, die vaak binnenshuis bij de bedrijven aan vuurwerk worden bevestigd - om pas daarna te worden vervoerd naar een evenement. Waar doorgaans weinig aandacht aan wordt besteed, is de betrouwbaarheid en de gevoeligheid van de ontsteker die niet recht evenredig hoeven te zijn. Eerder laat de lage prijs vaak een grote rol spelen. Het moet gezegd worden dat de ontstekers van Foti een positieve uitzondering zijn (klik hier), die vooral goed scoren in de ongevoeligheid voor slag en wrijving en toch een grote betrouwbaarheid van ontsteking laten zien.

Een veilig alternatief voor mensen die niet weten om te gaan met de gevoeligheid van elektrische ontstekers met een pyrotechnische lading, zijn de Talon of Falcon ontstekers die slechts bestaan uit een soort wasknijper met een gloeidraad - ook wel 'electric safety igniter' genoemd. Het principe is al heel oud en werd voor de hobby markt gebruikt.
Het voordeel is dat ze volledig veilig zijn in gebruik, vervoer en opslag en gewoon bij vuurwerk kunnen worden opgeslagen. Ze kunnen gewoon met de post worden verzonden en hebben geen vergunning nodig.

Het nadeel is dat ze trager reageren bij de overdracht van de warmte, direct contact nodig hebben, niet goed afsluitbaar zijn tegen vocht en ook niet overal inzetbaar zijn - zoals daar waar de gloeidraad hitte onvoldoende is, zoals bij dikwandig waterbestendige Visco. Bovendien werken ze niet bij een dikke gloeidraad in combinatie met een elektrische puls of stroomstoot als van een leeglopende condensator, maar hebben een constante elektrische stroom nodig van doorgaans 6 - 12 volt en enkele ampère - naar gelang het aantal dat gelijktijdig moet worden ontstoken.



Een mogelijkheid zou zijn om een draad of folie te gebruiken die uit twee reactieve metalen bestaat zoals bij Pyrofuze (klik hier) of Nanofoil, maar die hebben een relatief hoge ampèrage nodig. Enkelvoudig metaalfolie van aluminium of titanium kan natuurlijk ook in combinatie met een grote stroomstoot - door een condensatorontsteking, en geeft op explosieve wijze een wolk van hete metaaldeeltjes. Zoiets hoeft niet duurder te zijn dan de bestaande methoden. Te denken valt dan aan een kunststof staafje dat omwikkeld is met de te verdampen metaalfolie en makkelijk in snellont aangebracht kan worden.
Dat staafje zou ook een hol plastic rietje kunnen zijn dat van binnen gevuld is met zwart buskruit - dat weinig gevoelig is voor slag of wrijving - want de overdracht van vuur door hete gassen is bij dit soort ontstekers toch wel vaak een gemis.

Het laatste grote ongeluk in Engeland betrof een fout met maar één enkele simpele e-match - die ruw werd verwijderd door de zoon van de baas van Festival Fireworks, de Marlie Farm Explosion in 2006 (klik hier). Het hele bedrijf brandde af doordat alles open stond: tien mensen werden gewond, twee brandweerlieden kwamen om het leven en uiteindelijk werden vader en zoon tot resp. 7 en 5 jaar gevangenis veroordeeld. Dat laatste kwam vooral doordat ze de autoriteiten tegenwerkten en tal van leugens verspreiden -waaronder het verstrekken van onjuiste infomatie over de inhoud en gevarenclassificatie van het opslagen vuurwerk.

Vergelijk dat eens met de straffen die uitgedeeld zijn in de Enschede zaak. Het blijft toch elke keer weer verbazen hoe - net als bij de Enschede ramp - de leidinggevenden bij een potentieel gevaarlijk bedrijf volstrekt ondeskundige asociale klunzen blijken te zijn die relatief makkelijk hun verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid ontlopen. In het geval van Enschede waren de heren Onbenul na hun ongewoon korte detentie gewoon weer met professioneel vuurwerk in de weer alsof er niets was gebeurd. Zowel in Nederland als in Engeland ontbrak het ook aan regelmatige goede controle door de overheidsinstanties -mede waarschijnlijk mogelijk gemaakt door een combinatie van incompetente en corrupte ambtenaren, en blijkt er al die jaren dus niets van elkaar geleerd.

Ja, de onverantwoordelijke onbenullen werken dus ook bij de overheid en semi-overheidsdiensten en wanneer beide groepen elkaar treffen is de ramp niet te overzien. Waardoor zitten er zoveel mensen met zo weinig kennis van zaken en lage moraal op zoveel verantwoordelijke posities? Hoogmoed komt voor de val, en politici vormen een belangrijke negatieve factor in de corrupte brei van verkeerde benoemingen en nepotisme.

In de Verenigde Staten deed op 4 juli 2009 zich een ongeluk voor op een parkeerplaats, met 4 doden en een gewonde op Ocracoke Island NC, in een met vuurwerk afgeladen vrachtwagen (klik hier) van Melrose Pyrotechnics. Na onderzoek bleek dat de betrokkenen ter voorbereiding op het Onafhankelijkheidsfeest elektrische ontstekers in het vuurwerk duwden, binnen in de vrachtwagen (voor het ATF rapport klik hier en video klik hier).

Een groot punt van veiligheid – of juist: de onveiligheid - betreft natuurlijk de bewerking van het zogenaamde ‘squiben’ zelf. Alle rapporten, documenten en tijdschriftartikelen van deskundigen spreken zich expliciet uit over het feit dat juist voor de veiligheid, het aanbrengen van de elektrische ontstekers moet gebeuren buiten in de open lucht wanneer de shell in de mortierbuis zit. En voor het verwijderen dienen overeenkomstige voorzorgsmaatregelen te worden getroffen. Het excuus van 'dat hebben we altijd zo gedaan en het ging altijd goed' kan voortaan op het condoleancekaartje bij de bloemen.

Daarnaast dient voorraad in dozen, kisten of magazijnen met vuurwerk zoveel mogelijk afgesloten te blijven - afdoende geborgen en op afstand, zodat zo min mogelijk gevaarlijk materiaal open en bloot komt te liggen. Ook dat was niet het geval in Elsinore - noch in Marlie Farm of Ocracoke.
Dit zijn geen nieuwe regels maar hele oude en zeer begrijpelijke. Ze worden vaak overtreden: 90 % van de ongelukken met vuurwerk wereldwijd gebeurt waar vuurwerk wordt samengesteld - in een voorraadkamer, of dat voorraad wordt opgebouwd in ruimte waar vuurwerk wordt samengesteld. In dit laatste geval willen de handarbeiders of ambachtslieden vaak laten zien wat zij op dezelfde dag geproduceerd hebben,  maar daar zijn vast veiliger methodes voor om de baas van de ijver te overtuigen. Dikwijls ontbreekt het aan voldoende ruimte en is het zichtbaar een rotzooi. In dat soort gevallen dient de inspectie in te grijpen, indien die er überhaupt is of niet door corruptie beïnvloedt en afwezig is.

Het vuurwerk ongeluk in het Nederlandse Culemborg in 1991 bij MS Vuurwerk van Henk Koolen vond ook plaats doordat vuurwerk samengesteld werd in een grote opslagruimte vol met vuurwerk. Er werd gewerkt met los buskruit dat valt onder gevarenclassificatie 1.1. Wanneer er dan iets mis gaat - mogelijk ook met ontstekers, slaat het vuur over naar de hele voorraad en niemand kan ontsnappen (klik hier). In zo'n geval is al het vuurwerk dan massa-explosief, ook het opgeslagen 1.3G vuurwerk. En dient niet gefabriceerd te worden in opslagruimten, en in opslagruimten dient niet te worden gefabriceerd. Overtreding van deze simpele veiligheidsregels hebben in de hele wereld maar vooral in China, India, Pakistan, Mexico en landen in Zuid-Amerika duizenden levens gekost.
In Enschede kon de vuuroverdracht plaatsvinden doordat alle containers van gaten waren voorzien waardoorheen een ondeugdelijke zelf gefabriceerde sprinklerinstallatie buizensysteem liep en zo met elkaar in verbinding stonden. De blusinstallatie werkte niet omdat er geen water was aangesloten en bovendien zou de standaard waterdruk te laag zijn geweest. De brandweer die de installatie, het terrein en de opslag moest controleren, werd met kerstpakketten rustig gehouden en om de tuin geleid. Ook het militaire bureau Milan lag te slapen. Net als in veel andere zaken zijn er genoeg controlemogelijkheden, maar iedereen verzaakt zijn plicht.

Wanneer de brandweer dan zo'n installatie niet controleert en afkeurt - en dus de gemeente het bedrijf niet dwingend sluit, dan zou je toch ook daar van grove nalatigheid of corruptie kunnen spreken? Waarom kunnen ambtenaren niet worden vervolgd in Nederland? Is Nederland als staat waar de ambtenaar heilig is verklaard misschien corrupt? Ambtenaren die de fout in gaan worden overgeplaatst, weggepromoveerd, krijgen een gouden handdruk of gaan met vervroegd pensioen. De zaak gaat meestal in de doofpot maar zoals in Enschede is zelden vertoond: de burgemeester Mans kwam terug als pseudo-held, maakte een rentree of comeback met zijn plotselinge daadkracht, terwijl hij natuurlijk achterstevoren gezeten op een ezel met pek en veren de stad had moeten worden uitgestuurd. Hij wist niet eens dat er een vuurwerkbedrijf in zijn gemeente was.

De controlerende brandweerman in Elsinore had al de ontbrekende veiligheidsmaatregelen toch moeten opvallen en moeten melden. In zoverre hij dit heeft nagelaten te doen, is hij als vertegenwoordiger van de brandweerdienst deels aansprakelijk voor de gevolgen. Wat heeft inspectie anders voor een zin wanneer deze onbetekenend, vrijblijvend en slechts voor de vorm is?
Onlangs werd bekend dat bij de grote brand in de nachtclub Kiss in Brazilië - waarbij 241 mensen omkwamen door illegaal gebruik van vuurwerkfonteintjes die het plafond in brand zetten, 8 van de 16 mensen die aangeklaagd zijn, brandweerlieden betreft (klik hier).
Waar hebben we dat meer gehoord, een plafondbrand door relatief onschuldig vuurwerk - maar fout gebruikt, bij de Volendamse cafébrand in 2000 misschien? Maar daar werden ten onrechte alleen de eigenaar en zijn dochter aangeklaagd, niet de aanstichter met zijn gebundelde sterretjes noch ambtenaren die in de fout gingen.

Wanneer uit gemakzucht – of wat dan ook, zoals warm weer - niet een tafel en stoelen waren verkozen om zittend te gaan werken, maar gewoon aan deze eerste professionele vuurwerk veiligheidseisen was voldaan, dan had Will Calabrese met hoge waarschijnlijkheid nog geleefd. Zittend werk verrichten dat risico's met zich meebrengt, is bovendien gevaarlijker dan wanneer deze staand worden verricht. Dat weet men ook uit andere risicovolle omgevingen.
Vreemd is het dan nergens in de Amerikaanse pers te kunnen vernemen dat er van een gevaarlijke, onveilige situatie sprake was. Zijn journalisten dan tegenwoordig zo lui of dom dat ze niet eens de moeite nemen zich deskundig te laten voorlichten, of zelf wat literatuuronderzoek te doen? Het goedkoop kopiëren van elkaars - vaak foutieve - oppervlakkige berichten is met name op het internet schering en inslag.

Vreemd is dus dat de brandweerman die aanwezig was, niets heeft gezegd of heeft waargenomen van de slechte veiligheidsomstandigheden tijdens zijn inspectie en de werkzaamheden had stopgezet of verboden. Om die redenen kan Calabrese noch door de professionele operators, noch door de brandweerman op de onveilige situatie zijn gewezen. De gevaarlijke situatie was hem niet bewust gemaakt. En hij was er nog wel om te leren.

Opmerkelijk is verder ook dat in het rapport van de brandweer te lezen is dat de brandweerman beschermende Nomex kleding droeg, terwijl Calabrese gewoon in zijn korte broek en t-shirt aan tafel zat waar het vuurwerk lag. Waarschijnlijk is brandvertragende kleding door de verzekeringsmaatschappij voorgeschreven, maar hoe zit dat met personeel van vuurwerkbedrijven, of stagiaires en gelegenheidshulpjes? Vaak denkt men ten onrechte dat ter voorbereiding geen extra bescherming nodig is, alleen tijdens het afsteken van vuurwerk. 

Overigens biedt ook de standaard kleding en uitrusting van de brandweerman onvoldoende bescherming tegen de bijzondere gevaren van groot professioneel evenementenvuurwerk, zoals bij brand in of bij een opslagruimte (klik hier, pagina 11). Deze gegevens waren al bekend ruim voor de Enschede ramp en andere grote ongelukken met vuurwerk. Op pagina 13 van dezelfde bron staat duidelijk te lezen: 'Remember that display fireworks are explosives, and in general, fires involving explosives should not be fought.'

Wanneer er tijdens een brand één of meerdere grote explosies met een vergelijkbare energie van minstens 0,5 kg TNT equivalent met hoge waarschijnlijkheid dreigen plaats te vinden - 'equivalent' met 2 kg buskruit (afhankelijk van kwaliteit) en gevarenklasse 1.1, dienen hulp- en bestrijdingsdiensten op afstand te blijven. Die afstand zou minimaal 100 meter tot zo'n 900 meter moeten zijn, niet zozeer vanwege gasdruk en hoge temperatuur als wel vanwege het gevaar van vliegende brokstukken die in de praktijk bij grote magazijnen en installatie's meer dan een kilometer ver weg komen. Blussen heeft bovendien weinig zin bij vuurwerk, niet vanwege mogelijke reacties met water maar gewoonweg omdat vuurwerk zelf het benodige zuurstof levert. Natuurlijk spreken de windrichting en de uitstoot van giftige stoffen ook een belangrijke rol.

Bij de Enschede ramp was deze equivalente hoeveelheid TNT o.a. door TNO geschat op ongeveer 6  ton vanwege de diameter van de twee vuurballen uit de ontploffende magazijnen, maar de volledig aangerichte schade was vele malen groter dan alleen daardoor kon worden verklaard. Doordat er een aanzienlijke hoeveelheid massa-explosief 1.1 materiaal aanwezig was dat niet was gescheiden van het 1.2 en 1.3G materiaal, werden deze in de explosies meegenomen. In zoverre zouden de schattingen in totale vernietiging eerder tegen de 40 ton TNT equivalent bedragen gezien de enorme ravage.

De berekening en vergelijking met hoog explosieve energie als die van TNT is echter onbruikbaar voor vuurwerk en ook onwenselijk. Zelfs bij de vergelijking met kiloton of megaton TNT aan vrijgekomen energie bij nucleaire explosies gaat dit 'politiek correcte' model mank, daar veel hogere temperaturen, drukverschillen en snelheid van reactie worden gemeten die een factor 1000 hoger liggen, inclusief natuurlijk de enorme schade van fallout en radio-actieve stralingsenergie.

Per definitie komen echte detonatie's bij vuurwerkexplosies nauwelijks voor, dus waarom zou je met een mililtair hoog explosief als TNT vergelijken dat nagenoeg altijd tot zware detonatie komt. Een gelegenheidsduo o.l.v. Van de Heuvel in Enschede kwam destijds ook aan een andere waarde. Het begrip is niet duidelijk en  niet goed bruikbaar om de totale  schade te kwantificeren wanneer het om 1.3G vuurwerk gaat. Dit soort vuurwerk heeft het karakter dat het vuur door wegslingerende brandende en exploderende onderdelen steeds verder wordt verspreid, niet door plaatselijke brisantie en waarvoor elk bewijs ontbrak. De relatief kleine krater die was ontstaan bij ground-zero was voornamelijk veroorzaakt doordat onder de betonnen beplating zich een lege ruimte bevond. Anders zouden ook veel meer slachtoffers te betreuren zijn geweest.

Gebleken is wel dat bepaald 1.3G vuurwerk onder omstandigheden  massa-explosieve karaktereigenschappen heeft ondanks de verpakking en gerekend moet worden onder 1.1 hoogste gevarenklasse, waaronder de salute shells - en waarmee bij SEF ook geëxperimenteerd werd gezien de getuigenverklaringen. Met de gevarenclassificatie werd al tientallen jaren gesjoemeld, internationaal, en iedereen wist ervan, ook TNO. Maar wie betaalt, die bepaalt en in het land der blinden is Eénoog koning die zowel de kool als de geit probeert te sparen. Je weet immers nooit wie je toekomstige opdrachtgever is.

Berekeningen daaromtrent zijn moeilijk te maken niet vanwege de hoeveelheid opslag en explosieve energie, maar vooral door factoren die berusten op toeval en de aard van het vuurwerk zoals de shells. Wáár is het vuurwerk bijvoorbeeld naartoe weggeslingerd en brandend terechtgekomen, was het droog of nat weer i.v.m. de ontvlambare vegetatie en type dakbedekking, stonden veel ramen en deuren open vanwege de buitentemperatuur (een drukgolf levert dan juist minder gevaar, brandend vuurwerk veel meer), welke dag van de week en uur van de dag was het i.v.m. drukte van wegen, wat was de windsterkte en richting en waren er misschien inversielagen in de atmosfeer - en wat is het effect op de verspreiding, enzovoort.

Men komt tot de eigenaardig constatering dat in een 'gemiddelde nette opslag' van 1.3G vuurwerk per 40 kg massa ongeveer 1 kg TNT equivalent aan potentiële explosieve energie aanwezig is. In de praktijk is het grootste gevaar echter de opslag van de grote diameter shells en de zogenaamde salute shells, waar zich de zware explosieve haarden bevinden en de sterkte wordt vergeleken met minstens 0,5 kg TNT eq. per kg. Wanneer 1.1, 1.2 en 1.3G dan niet goed van elkaar gescheiden zijn zoals het hoort, loopt die waarde op tot 1 kg TNT eq. per 5 kg opslag.

Over de aanwezigheid en omvang van dit extra zware vuurwerk blijken bedrijfsleiders in de politie- en brandweerrapportage opvallend vaak grote leugens te vertellen, net als de grote leugenaar Bakker destijds bij SEF met zijn spook- en fantasieverhalen teneinde zijn eigen illegale praktijken te verdoezelen. Ieder ander had de schuld behalve hij, de vunzige crimineel. Ook andere theorieën over metaalbranden met water en aanwezigheid van nitrocellulose in ijsfonteintjes berusten op geen enkele wetenschappelijke toegevoegde waarde. Daarvoor zijn die effecten te gering.

Bij de vuurwerkramp in Enschede bleek  door ondeskundig geknoei met een ondeugdelijke zelf geïnstalleerde  blusinstallatie  dat de magazijnen met elkaar door lege waterleidingen als doorvoerlont in verbinding stonden. Zoiets doms en frauduleus verzin je in je stoutste dromen niet en heeft bijgedragen tot de omvang, evenals de onverstandige opstelling van de containers. De kracht en omvang van de ramp is volledig toe te schrijven aan de verkeerde opslag van een enorme hoeveelheid zwaar vuurwerk en 1.1 geclassificeerd massa-explosief materiaal. Een vat met titanium metaal was een aanwijzing dat er ook illegaal zwaar vuurwerk werd gefabriceerd en dat niet eens in de berekeningen is meegenomen.

Het is meestal verstandiger een brand uit te laten woeden omdat een verticale kolom van hete gassen ontstaat die als schoorsteen dient - ter vernietiging, afvoer en verdunning van eventuele schadelijke stoffen. Voortijdige beëindiging betekent vaak een veelheid van schadelijke en potentieel gevaarlijke producten die nog aanwezig zijn. Koeling met water heeft op het juiste verbrandingsproces bij hogere temperaturen ook geen gunstig effect.

Jammer toch dat organisaties die moeten waken over de veiligheid en waarvan het personeel op branden wordt afgestuurd, zoals brandweer, politie, ambulancediensten en GGD, de wetenschappelijke en beroepsgerelateerde literatuur niet bijhouden. In het bijzonder geldt dat voor leden van de vrijwillige brandweer die vaak slechter zijn opgeleid en voorbereid. Dat had menig leven kunnen redden en is een ernstig verwijt aan de leidinggevenden van al deze organisaties.  Het lijkt er een beetje op dat in het Amerika van de claim-cultuur - die in de miljoenen aan schade-eisen kan oplopen, vuurwerkbedrijf en brandweer elkaar de hand boven het hoofd lijken te houden. Omdat ze beiden een lading boter op het hoofd hebben, en daar moet je vooral niet mee onder de warme Californische zon gaan lopen.

Op 4 juli 2013 deed zich bij het dichtbij gelegen Simi Valley opnieuw een vuurwerkongeluk voor waarbij nogal wat toeschouwers werden verwond. Er zou sprake zijn van een voortijdige explosie van een shell in een mortierbuis. Wanneer dan toeschouwers gewond raken, of gewond kúnnen raken, staat het vuurwerk gewoon te dicht bij de toeschouwers en is dat een kwestie van de veiligheidsregels niet respecteren.
Het vuurwerkbedrijf probeerde de verantwoordelijkheid bij de fabrikant van het vuurwerk neer te leggen, maar dat is natuurlijk onzin want je behoort altijd met een dergelijke gebeurtenis rekening te houden. Bovendien valt zoiets niet te bewijzen en kan het ook een fout van het personeel betreffen die de mortierbuis verkeerd heeft geladen - of de shell heeft beschadigd. Schade aan vuurwerk kan ook ontstaan tijdens het vervoer of door verkeerde opslag.
 
Ondertussen hebben talloze schadeclaim advocatenbureaus zich de zaak op het internet al brutaal toegeëigend - nog zonder dat er maar iets door de familie is toegezegd. Van hun verhaal klopt vaak helemaal niets (klik hier). Een haast pathologische ontwikkeling die geen voorbeeld verdient.
Het vuurwerkbedrijf lijkt er verstandig aan te doen de familie Calabrese volledig schadeloos te stellen, en zich niet te beroepen op liefdadigheidsinstellingen en vrijwillige giften van derden - zoals een bericht op hun website daarvan getuigd (klik hier).

Tragisch blijft het voor de jonge student, zijn familie en vrienden. Om dit soort ongelukken te voorkómen, moeten de bestaande veiligheidsregels te allen tijde worden nageleefd. Een bedrijf dat daar maling aan heeft doet er beter aan de tent zo spoedig mogelijk te sluiten.

Ook in Nederland en België vinden dat soort onveilige situaties regelmatig plaats. Politie en brandweer die meestal aanwezig zijn tijdens evenementen, controleren niet omdat het niet direct tot hun taak behoort, maar ook omdat de kennis ontbreekt. Die kennis van zaken is zo ingewikkeld nog niet maar vraagt wel de nodige aandacht.
Zelfs bij de dienst Gevaarlijke Stoffen van de Amsterdamse en Rotterdamse politie zijn het de onbenullen die graag voor een gratis doos oudejaarsvuurwerk een oogje dicht knijpen, of gaan er gemakshalve van uit dat alles wel naar behoren zal worden uitgevoerd. Dat is dus vaak helemaal niet zo.

Rijkscontroleurs komen steevast overdag op bezoek, niet 's avonds, en zoeken dikwijls spijkers op laag water in plaats van zich met de belangrijkste zaken bezig te houden.
Buitenlandse vuurwerk- en special effects bedrijven die op bezoek zijn in Nederland voor een publieksevenement of filmopname, worden vaak helemaal niet gecontroleerd. Dat betekent echter niet dat ze hun zaakjes beter op orde hebben, maar meer discriminerende willekeur van de controlerende ambtenaren, ongemak met het spreken van een buitenlandse taal en onbekendheid met de in het buitenland geldende regels.

Zo kan het gebeuren dat in landen waar geen pyrotechnische opleiding als voorwaarde voor beziging van professioneel groot evenementenvuurwerk wordt vereist, deze lieden in Nederland gewoon aan het werk kunnen. Volstrekt onaanvaardbaar natuurlijk. Wanneer voor Nederlanders diploma's en gedegen opleiding wordt gevraagd, geldt dat natuurlijk ook voor buitenlanders.
Op die manier zouden Nederlanders zich kunnen onttrekken aan die verplichtingen door zich in het buitenland te registreren. Dat doen dan velen ook met de opslag.

Omgekeerd gebeurt het ook, dat wanneer Nederlandse vuurwerkbedrijven in het buitenland een show verzorgen, vanwege de ontbrekende wetten en regels aldaar - of de gemakzucht van de Hermandad, zij bijna alle veiligheidsnormen aan hun laars lappen.
Zo werd door één van hen in Nederland een minimumafstand van 100 meter aangehouden dat de mortierbuizen van het publiek staan - afhankelijk van de grootste shell diameter afgeschoten, terwijl in België dat nog geen 10 meter was.

Bij navraag zei de Nederlandse baas dat 'Belgen daar niet op letten'.
Dat is natuurlijk klinkklare nonsens, die regels zijn er niet voor niets en zelf als vuurwerker heb je je eigen verantwoordelijkheid en morele overwegingen. Levensgevaarlijk is een dergelijke situatie wanneer je beseft dat de grootste diameter 30 cm was en alle stalen mortierbuizen bovengronds stonden - en dus niet ingegraven of van zand- of aardewal voorzien.
Ga je dan wachten tot er een ongeluk plaatsvindt? En inderdaad na een ongeluk werden in België de afstanden tot het publiek aangepast.

Merkwaardig toch, die flexibele moraal die sommigen erop na houden: als het kalf verdronken is, dempt men de put.